હાર્ટ ફેઈલ્યોર

હાર્ટ ફેઈલ્યોર એટલે શું?

હાર્ટ ફેલ્યોર એ એક નબળી બનાવતી પરિસ્થિતિ છે. જેમાં રક્ત ઓક્સિજન માટેની શરીરની જરૂરિયાત પૂર્ણ કરવા હ્દયના સ્નાયુઓ સક્ષમ  નથી હોતા અને હ્દય આ કાર્યભાર સહન કરી શકતું નથી.

કારણો

• કોરોનરી હાર્ટ ડિસીઝ: હૃદયની ધમનીઓ ચરબીના થરને કારણે સાંકડી થતાં હૃદયના સ્નાયુઓને ઓક્સિજન યુક્ત રક્ત પૂરું પડતું નથી. તેના કારણે  હાર્ટ અટેક, હૃદયને નુકસાન અથવા મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે.
• હાઈ બ્લડ પ્રેશર (હાયપર ટેંશન)
• ડાયાબિટીસ (મધુપ્રમેહ)
• હૃદયના સ્નાયુઓની બીમારી: કાર્ડિયોમાયોપથી
• હૃદયના વાલ્વની બીમારી
• હૃદયના - ગતિ ધબકારાની અનિમિયતતા
• હૃદયની જન્મજાત ખામીઓ
• હૃદયના આવરણ - પેરીકાર્ડીયમની જાડાઈ
• થાઇરોઇડ (અતિ વધુ અથવા અતિ ઓછા થાઇરોઇડ હૉર્મન હોવા)
• કેન્સરની સારવાર (રેડિયેશન અથવા કિમોથેરાપી)
• HIV (AIDS)
• OSA: Obstructive sleep apnea:
• ઊંઘમાં શ્વાસોશ્વાસમાં અવરોધનાં કારણે હૃદયને નુકસાન થાય, હૃદયને ઓછો ઓક્સિજન મળે છે અને એનો કાર્યભાર વધી જાય છે.

લક્ષણો

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
• ખુબજ થાક અનુભવવો
• પગમાં સોજા
• કાર્યક્ષમતાનો અભાવ
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફને લીધે રાત્રે સુવામાં તકલીફ
• ફીકા જેવા થુંક સાથે ઉધરસ આવવી
• ભૂખ ઓછી લાગવી
• મુંઝવણ અથવા યાદશક્તિમાં ખામી લાગવી

નિદાન

• શારીરિક તપાસ - પ્લસ, બીપી વગેરે
• છાતીનો એક્સ - રે
• રક્ત પરીક્ષણો
• ECG (ઈસીજી)
• ECHO (2 ડી ઇકોકાર્ડિઓગ્રાફી)
• કાર્ડિયાક કેથેટરાઈઝેશન

સારવારના વિકલ્પો અને ઉપાયો

• ધૂમ્રપાન / તમાકુ બંધ કરવું.
• વજન ઓછું કરવું અથવા જાળવી રાખવું.
• મદ્યપાન ન કરવું.
• દરરોજ ડોક્ટરની સલાહ મુજબ પ્રવાહી લેવું.
• મીઠાનું પ્રમાણ ખુબ જ ઓછું રાખવું.
• તળેલો ખોરાક, પાપડ, અથાણાં, ફરસાણ ન લેવા.
• ચિંતા પર નિયંત્રણ કરવું (Stress Relieving execise)
• બ્લડ પ્રેશર, ડાયાબિટીસ, કોલેસ્ટ્રોલ પર નિયંત્રણ રાખવું.
• રસીકરણ દ્વારા ફલૂ અથવા નુમોનિયાને ટાળો.
• ચુસ્ત મોજા અને સ્ટૉકિંગ્સ ન પહેરવા, યોગ્ય કપડાં પસંદ કરવા.
• ડોક્ટરની સલાહ મુજબ નિયમિત દવાઓનું સેવન કરવું.

પોષણ અને આહાર

હાર્ટ ફેઈલ્યોરના દર્દીઓને પોષણ અને આહાર માટે ક્યાં ઉપયોગ કરવા જોઈએ?

• જરૂરી બધા પોષક તત્વો મેળવવા વિવધ પ્રકારના ખાદ્યપદાર્થો લેવા જોઈએ.
• પોટેશિયમ (K+) તત્વનું સ્તર નીચું ન જાય તે માટે કેળા, નાળિયેરનું પાણી, પાલક, બટાટા, ટામેટા, સંતરા, લીંબુ જ્યુસ વગેરે વધુ લેવા.
• પીવાના પાણીનો ઉપયોગ શરીરના વજન મુજબ કરવો.
• લીલા શાકભાજી, કઠોળ (ઉગાડેલાં) આખું ધાન્ય, તાજાં ફળ, ચૉખા, રેષાવાળો ખોરાક લેવો
• નિમ્ન સોડિયમ યુક્ત આહાર લેવાથી કિડની, હૃદય અને લીવરની સમસ્યાઓ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, સોજા, અથવા શ્વાસોશ્વાસની તકલીફ ઓછી થાય છે.

કસરત

હાર્ટ ફેઈલ્યોરના દર્દી કેવી કસરત કરી શકે છે?

1. હલનચલન (વોર્મ અપ)
2. કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર / એરોબિક: ચાલવું, સાયકલ ચલાવવી વગેરે
3. સ્નાયુ મજબૂત કરવાની કસરત

નિયમિત કસરત કરવાના ઘણા ફાયદા છે.

• હૃદયથી સંબધિત કાર્યપ્રણાલી મજબૂત બને છે.
• રક્તનું પરીભ્રમણ સુધરે છે.
• કાર્યક્ષમતા વધે છે.
• શરીરની ચરબી ઓછી કરવામાં સહાયતા મળે છે.
• સ્વાથ્યપૂર્ણ વજન પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
• ઊંઘમાં સુધારો થાય છે.

ખુબ જ જરૂરી નોંધ :

• બધી પરિસ્થિતિઓમાં તમારા ડોક્ટરની સાથે પરામર્શ કરવાનું યાદ રાખો કારણ કે તમારી પરિસ્થિતિ એ સારી રીતે જાણે છે.
• લક્ષણો જણાય તો તમારા ડૉક્ટરને તુરંત મળવું.
• દવા નિયમિતપણે લેવી.
• તમારા ડોક્ટરે તમારા માટે જે લક્ષ્યો નક્કી કર્યા હોય તેને પ્રાપ્ત કરવામાં તમે પણ સામેલ થાઓ.
• અતિશય કાળજીપૂર્વક તમારા હૃદયનું અસરકારક નિયંત્રણ કરો.

સ્ત્રોત: ડૉ. જય શાહ(ઈન્ટરવેન્શનલ કાર્ડિયોલોજિસ્ટ)