સામાન્ય સેવા કેન્દ્ર કાર્યક્રમ

કોમન સર્વિસ સેન્ટર્સ પ્રોગ્રામ

કોમન સર્વિસીઝ સેન્ટર્સ(સીએસસી) યોજના એ ભારત સરકારની દેશભરમાં 6 લાખ ગામડાંઓમાં એક લાખ કોમન સર્વિસ સેન્ટર્સ સ્થાપવા માટે મદદ પૂરી પાડતી રાષ્ટ્રવ્યાપી પહેલ છે. સીએસસી યોજના 2004માં શરૂ થઈ હતી જેનું વિઝન ગ્રામવાસીઓને સરકારી, ખાનગી અને સામાજિક ક્ષેત્રની સેવાઓ એક સાથે પૂરી પાડવા માટે સુગ્રથિત-એકિકૃત કેન્દ્ર વિકસાવવાનું છે.

આ સેન્ટર સ્થાપવાનો હેતુ દેશના દૂરસુદૂરના વિસ્તારોમાં રહેતા ગ્રામીણ લોકો માટે સરકારી, ખાનગી અને સામાજિક ક્ષેત્રના સંગઠનોને આઈટી આધારિત અને બિન-આઈટી આધારિત સેવાઓના સમન્વયથી તેમના સામાજિક અને વ્યાવસાયિક લક્ષ્યાંકને પરસ્પર જોડવા માટે એક મંચ પૂરો પાડવાનો છે.

આ પ્રોજેક્ટ માટે ચાર વર્ષના ગાળામાં અંદાજે રૂ. 5742 કરોડની રકમ ખર્ચાશે. આ પૈકી મોટાભાગની રકમ રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારના યોગદાનથી મેળવાશે, જ્યારે બાકીની રકમ ખાનગી ક્ષેત્ર પાસેથી એકત્ર કરાશે. કેન્દ્ર સરકાર રૂ. 856 કરોડનું યોગદાન કરશે, જ્યારે રાજ્ય સરકાર રૂ. 793 કરોડનું યોગદાન કરશે. આ યોજનાનો અમલ જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી(પીપીપી) માર્ગે થશે. સીએસસી એ ગ્રામીણ લોકોને સરકારી અને ખાનગી સેવાઓ પહોંચાડવા માટેના મુખ્ય પ્રત્યક્ષ કેન્દ્રો છે.

સરકારી સેવાઓ કોઈપણ સમયે કોઈપણ સ્થળે મળી રહે તે માટે સરકારે રાષ્ટ્રીય ઈ-ગવર્નન્સ યોજનાના અસરકારક અમલ માટે ત્રિસ્તરીય અભિગમ અપનાવ્યો છે.

• સીએસસી ત્રણ સ્તંભ પૈકી એક છે, જે માળખાગત જરૂરિયાતો પૂરીપાડવામાં સહાય કરે છે
• સ્ટેટ વાઈડ એરિયા નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી માટે જરૂરી સપોર્ટ પૂરો પાડે છે. સરકારે રૂ. 3334 કરોડના ખર્ચે આ સવલત પૂરી પાડી જ દીધી છે
• ડેટા અને એપ્લિકેશનની સલામત જાળવણી માટે સ્ટેટ ડેટા સેન્ટર સ્કીમ ઉપયોગી છે

કોમન સર્વિસીઝ સેન્ટર આઈસીટી-એનેબલ્ડ કિયોસ્ક જેવા જ હશે જેમાં એક પર્સનલ કમ્પ્યૂટર(પીસી) હશે અને પ્રિન્ટર, સ્કેનર, યુપીએસ, જેવા બેઝિક ઈક્વિપમેન્ટ અને વાયરલેસ કનેક્ટિવિટી રહેશે. આ ઉપરાંત જરૂર જણાશે તો એજ્યૂટેઈનમેન્ટ, ટેલિમેડિસિન, પ્રોજેક્શન સિસ્ટમ્સ, વગેરે માટે વધારાના ઈક્વિપમેન્ટ પણ પૂરા પાડવામાં આવશે.

સીએસસી યોજનાના અમલ માટે ત્રિસ્તરીય માળખું છેઃ

• પ્રથમ સ્તર પર સ્થાનિક વિલેજ લેવલ એન્ટ્રેપ્રિન્યોર(વીએલઈ) રહેશે જે 5-6 ગામોનાં ગ્રાહકોને સેવા પૂરી પાડશે(જોકે તમિલનાડુ સરકારે એક સીએસસી ત્રણ ગામને સેવા પૂરી પાડે તે મુજબની વ્યવવસ્થાનું આયોજન કર્યું છે.)
• બીજા/મધ્યમ સ્તરના તબક્કામાં સર્વિસ સેન્ટર એજન્સી(એસસીએ) રહેશે જે વીએલઈ નેટવર્ક અને બિઝનેસને ઓપરેટ કરશે,તેનું સંચાલન કરશે. એક કે તેથીવધુ જિલ્લાઓ માટે આ એસસીએ રહેશે.(એક જિલ્લામાં 100-200 સીએસસી રહેશે)
• ત્રીજા સ્તરના અમલીકરણમાં રાજ્ય દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલી એજન્સી-સ્ટેટ ડેઝિગ્નેટેડ એજન્સી(એસડીએ) રહેશે જે રાજ્યમાં આ યોજનાનું અમલીકરણ કરશે અને તેને સંબંધિત નીતિ ઘડશે, અને એસસીએને કન્ટેન્ટ તથા અન્ય મદદ પૂરી પાડશે

સી.એસ.એસ. રોલઆઉટ (અમલીકરણ)ની સમગ્ર ભારતમાં સ્થિતિ

જિલ્લા મુજબ સેવા કેન્દ્ર સંસ્થાઓની વિગતો

સી.એસ.સી. કાર્યક્રમ