પરિચય

ભારતમાં ઇ-ગવર્નન્સ પહેલોએ નાગરિક-કેન્દ્રિત સેવાઓ પર ભાર મૂકતા વિશાળ ક્ષેત્રીય એપ્લિકેશન્સ માટે મધ્ય 1990માં એક વ્યાપક પરિમાણ લીધું હતું. સરકારની મુખ્ય ICT પહેલોમાં, બીજી બાબતોની સાથોસાથ, માહિતી સિસ્ટમોના વિકાસ પર મુખ્યત્વે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતાં રેલવે કોમ્પ્યુટરાઇઝેશન, જમીન રેકોર્ડ કોમ્પ્યુટરાઇઝેશન જેવા કેટલાક મોટા પ્રોજેક્ટોનો સમાવેશ થાય છે. પાછળથી, ઘણા રાજ્યોએ નાગરિકો માટે ઇલેક્ટ્રોનિક સેવાઓ પૂરી પાડવાનું ધ્યેય રાખતા મહત્વાકાંક્ષી વ્યક્તિગત ઈ-ગવર્નન્સ પ્રોજેક્ટો શરૂ કર્યા.

આ ઇ-ગવર્નન્સ પ્રોજેક્ટો નાગરિક-કેન્દ્રિત હોવા છતાં, તેમની મર્યાદિત સુવિધાઓને કારણે તેઓ જરૂરી કરતાં ઓછી અસર કરી શકતા હતાં. અલગ અને ઓછી ઇન્ટરેક્ટિવ સિસ્ટમો ગવર્નન્સના સમગ્ર સ્પેક્ટ્રમ સાથે ઇ-ગવર્નન્સની સફળ સ્વીકૃતિને નિષ્ફળ બનાવતા મુખ્ય ગાબડા દર્શાવતી હતી. વધુ કનેક્ટેડ સરકાર સ્થાપિત કરવા માટે વ્યવસ્થિત કરવા હેતુ આવશ્યક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના વધુ વ્યાપક આયોજન અને અમલીકરણ, સંબોધિત કરાતા ક્રિયાશીલતા મુદ્દાઓ, વગેરેની જરૂરિયાત તરફ તેઓ સ્પષ્ટ રીતે નિર્દેશ કરતા હતાં.

ઇ-ક્રાંતિ: નેશનલ ઇ-ગવર્નન્સ પ્લાન 2.0

નેશનલ ઇ-ગવર્નન્સ પ્લાન નામનો રાષ્ટ્રીય સ્તરીય ઇ-ગવર્નન્સ પ્રોગ્રામ 2006માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. કૃષિ, જમીન રેકોર્ડ, આરોગ્ય, શિક્ષણ, પાસપોર્ટ, પોલીસ, કોર્ટ, નગરપાલિકા, વ્યાપારી કર, ટ્રેઝરી વગેરે જેવા ડોમેન્સની વ્યાપક શ્રેણી આવરી લેતા નેશનલ ઇ-ગવર્નન્સ પ્લાન હેઠળ 31 મિશન મોડ પ્રોજેક્ટ્સ હતા. 24 મિશન મોડ પ્રોજેક્ટ્સનું અમલીકરણ થઈ ગયું છે અને કલ્પના કરેલ સેવાઓની કા તો સંપૂર્ણ અથવા આંશિક શ્રેણી પહોંચાડવાનું શરૂ કર્યું છે.

સરકારી એપ્લિકેશન્સ અને ડેટાબેઝોમાં સંકલનનો અભાવ, સરકારી પ્રક્રિયા પુનઃઇજનેરીની નીચી ડિગ્રી, મોબાઇલ, ક્લાઉડ જેવી ઉભરતી તકનીકઓના ઉચ્ચાલનની તક...વગેરે, નો સમાવેશ હોય તેવા રાષ્ટ્રીય ઇ-ગવર્નન્સ યોજનાની ખામીઓ ધ્યાનમાં લેતા, ભારત સરકારે "ગવર્નન્સ રૂપાંતરણ માટે ઇ-ગવર્નન્સ રૂપાંતરણ" ની દ્રષ્ટિ સાથે તાજેતરમાં ઇ-ક્રાંતિ પ્રોગ્રામની મંજૂરી આપી છે.

બધા નવા અને ચાલુ ઇ-ગવર્નન્સ પ્રોજેક્ટ તેમજ સુધારવામાં આવેલ હાલના પ્રોજેક્ટોએ, હવે ‘રૂપાંતરણ અનુવાદ નહીં’, ‘સંકલિત સેવાઓ વ્યક્તિગત સેવાઓ નહીં’, ‘દરેક MMPમાં સરકારી પ્રક્રિયા પુનઃઇજનેરી (GPR) ફરજિયાત હોવો જોઈએ’, ‘માંગ પર ICT ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર’, ‘ક્લાઉડ બાય ડિફૉલ્ટ’, ‘મોબાઇલ પ્રથમ’, ‘ફાસ્ટ ટ્રેકિંગ મંજૂરીઓ’, ‘ધોરણો અને પ્રોટોકૉલ ફરજિયાત કરવા’, ‘ભાષા સ્થાનિકીકરણ’, ‘રાષ્ટ્રીય GIS (ભૂ-અવકાશી ઇન્ફર્મેશન સિસ્ટમ)’, ‘સુરક્ષા અને ઇલેક્ટ્રોનિક ડેટા સાચવણી’ જેવા ઇ-ક્રાંતિના મુખ્ય સિદ્ધાંતોનું અનુપાલન કરવું જોઈએ.

મિશન મોડ પ્રોજેક્ટ્સના પોર્ટફોલિયોમાં 31થી 44 એમએમપી સુધી વધારો થયો છે. ઇ-ક્રાંતિ હેઠળ મહિલા અને બાળ વિકાસ, સામાજિક લાભો, નાણાકીય સમાવેશ, શહેરી ગવર્નન્સ, ઇભાષા... વગેરે જેવા ઘણા નવા સામાજિક ક્ષેત્ર પ્રોજેક્ટ્સ નવા એમએમપી તરીકે ઉમેરવામાં આવ્યા છે.

સ્ત્રોત: ડિજિટલ ભારત