રોપાણ ડાંગરની આધુનિક ખેતી પધ્ધતિનું કેલેન્ડર

સમયગાળો

ડાંગરના ખેતી કાર્યોનું સમયપત્રક

મેનું પ્રથમ પખવાડીયું

જમીનની પસંદગી તથા તૈયારી

• સારી પિયતની સગવડ અને નિતારની  વ્યવસ્થા હોય તેવી સમતળ જમીન પસંદ કરવી.
• જરૂરીયાત મુજબ ખેડ કરી જમીન ભરભરી અને સમતલ કરવી.
• પાક અને ખેતરની ફેરબદલી કરવી
• ધરૂવાડીયા માટે  ઉંડી ખેડ કરી જમીન સૂર્યપ્રકાશમાં તપાવવી (વિસ્તાર :૧૦ ગૂંઠો/૧ હેકટર રોપણી ધરૂ માટે) રાબીંગ કર્યા બાદ સેન્દ્રિય ખાતર(ર.૦ ટન અથવા દિવેલી ખોળ (૧.૦ ટન ) જમીનમાં આપવું

મેનું બીજું પખવાડીયું

બીજની પસંદગી

• તંદુરસ્ત અને પ્રમાણિત બીજ પસંદ કરવું.
• ઝીણા દાણાવાળી જાતો માટે હેકટરે ર૦–રપ કિ.ગ્રા.(વીઘે પ થી પ.પ કિ.ગ્રા.) જયારે જાડા દાણાવાળી જાતો માટે રપ–૩૦ કિ.ગ્રા.(વીઘે –પ.પ થી ૭.પ કિ.ગ્રા.) બીયારણનો દર જાળવવો હિતાવહ છે.

બીજ માવજત  

• સૂકી બીજ માવજત : ૧ કિ.ગ્રા.બીજ દીઠ ૩ ગ્રામ કાર્બેન્ડાઝીમ–પ૦ % વે.પા. એસ.ડી. અથવા થાયરમ  દવાનો બીજને પટ આપવો  અથવા
• ભીની બીજ માવજતઃ રપ કિ.ગ્રા. બીજને ર૪ લીટર પાણીમાં ૬ ગ્રામ સ્ટ્રેપ્ટોસાયકલીન  દવાના દૃાવણમાં ૧૦ કલાક બોળી કોરા કરી વાવવા.

જુન પ્રથમ પખવાડીયું / જેઠ માસ પ્રથમ પખવાડીયું

યોગ્ય જાતની પસંદગી

ડાંગરનો પાકએ જુદીજુદી હવામાન પરિસ્થિતિમાં ઉગાડાતો હોઈ જે તે વિવિધ જાતોની પાકવાના દિવસોના આધારે ભલામણ કરવામાં આવેલ છે.

વહેલી પાકતી જાતો (૧૦પ થી ૧ર૦ દિવસ)– એસ.કે.ર૦, જી.આર.૩,જી.આર.૪, જી.આર.૬, જી.આર.૭, જી.આર.૧ર, ગુર્જરી, આઈ.આર.ર૮, જી.એ.આર.–ર, જી.એન.આર.–૩, જી.એન.આર.એચ–૧(સંકર જાત), જી.એ.આર.–૩ અને મહીસાગર.

મધ્યમ મોડી પાકતી જાતો (૧ર૧ થી ૧૩પ દિવસ)–જી.આર.૧૧, જયા, આઈ.આર.રર, જી.આર.૧૦૩,  એન.એ.યુ.આર.–૧, જી.એન.આર.–ર, જી.એન.આર.–પ, જી.એ.આર.–૧૩, જીએઆર–૧ (સુગંધીત), દાંડી અને

એસ.એલ.આર.પ૧ર૧૪ (ક્ષાર પ્રતિકારક જાતો)નાઈટ્રોજનયુકત ખાતરોનો હેકટરે આપવાનો થતો જથ્થો (કિ.ગ્રા.)

મોડી પાકતી જાતો (૧૩૬ થી ૧પ૦ દિવસ)

બીન સુગંધિતઃ મસુરી, જી.એન.આર.–૪,  સુગંધિત : જી.આર.૧૦૧, જી.આર.૧૦ર, નર્મદા, અને જી.આર.૧૦૪,  જી.એ.આર.–૧૪

ઉનાળુ ૠતુ માટે અનુકૂળ જાતો :– ગુર્જરી, જયા, જી.આર.૧૧, જી.આર.૧૦૩ અને જી.આર.૭, જી.એ.આર.–૧, જી.એ.આર.–૧૩ અને મહીસાગર.

ધરૂવાડીયું તૈયાર કરવાની પધ્ધતિ

• એક હેકટર (૧૦૦ ગુંઠા)ની રોપણી માટે ૧૦૦૦ ચો.મી.(૧૦ ગુંઠા) વિસ્તારમાં ધરૂવાડીયું કરવું.
• ભારે કાળી જમીનમાં ગાદી કયારા જયારે હલકી રેતાળ જમીનમાં ૧૦ × ૧ મી. ના સપાટ કયારા બનાવવા.
• ૧૦ ચો.મી. કયારા માટે પાયામાં ર૦ કિ.ગ્રા.સારૂ કહોવાયેલ છાણિયું ખાતર ત્ર ૧ કિ.ગ્રા.દિવેલી ખોળ ત્ર રપ૦ ગ્રામ  એમોનીયમ સલ્ફેટ ત્ર પ૦૦ ગ્રામ સીંગલ સુપર ફોસ્ફેટ આપવું. જયારે વાવણીના ૧પ દિવસ બાદ કયારા દીઠ રપ૦ ગ્રામ એમોનીયમ સલ્ફેટ પૂર્તિ ખાતર તરીકે આપવું.
• ધરૂવાડીયામાં જરૂર મુજબ પિયત આપી ભીનુ રાખવું.  નીંદામણ  અને  રોગ–જીવાતના નિયંત્રણ માટે સમયસર પગલાં લેવા.
• ધરૂવાડીયામાં પાણીની ખેંચ ન વર્તાય તેનું ખાસ ધ્યાન  રાખવું.
• ધરૂવાડીયામાં શકય હોય ત્યાં સુધી સારી ગુણવત્તાવાળુ પાણી પિયત માટે આપવું.
• ધરૂ ઉપાડવાના અઠવાડીયા અગાઉ કાર્બોફયુરાન ૩જી ગુંઠા દીઠ ૧ કિ.ગ્રા. આપવાથી ફેરરોપણી પછીના ર૦–રપ દિવસ સુધી કોઈ જીવાતનો ઉપદ્રવ દેખાતો નથી.

નિંદણ નિયંત્રણ

ધરૂવાડીયામાં : વાવણીના બીજા દિવસે હેકટરે ૧.પ થી ર.૦ કિ.ગ્રા. બ્યુટાકલોર–પ૦ ઈસી સક્રીય તત્વ મુજબ અથવા બેન્થીઓકાર્બ–પ૦ઈસી (વીઘા દીઠ ૭પ૦ મી.લી. ) અથવા પેન્ડીમીથેલીન–૩૦ઈસી હેકટરે ૧ થી ૧.પ કિ.ગ્રા.સક્રીય તત્વ મુજબ પ૦૦ લીટર ના પ્રવાહી દ્રાવણમાં ૩ થી પ દિવસમાં આપવું./ છાંટવું (વીઘા દીઠ ૧ લીટર)

વાવણીનો સમય

• ખરીફ (ચોમાસુ) :  જુનનું પ્રથમ પખવાડીયું / જેઠ માસ પ્રથમ પખવાડીયું

વિશેષ નોંધ

રવી(ઉનાળુ)

• રવી(ઉનાળુ):નવેમ્બરના છેલ્લા અઠવાડીયાથી ડીસેમ્બરનુ પ્રથમ અઠવાડીયું. /કારતકનું છેલ્લાથી  માગશરનું પ્રથમ પખવાડીયું

જુલાઈ પ્રથમ પખવાડીયું / અષાઢ માસ પ્રથમ પખવાડીયું :

ફેરરોપણી માટે જમીનની તૈયારી

• રોપણીના ૧પ દિવસ પહેલાં જમીનમાં હેકટરે ૧૦ ટન મુજબ છાણિયુ ખાતર આપવું કે શણ અથવા હેકટરે ૪૦ થી પ૦ કિ.ગ્રા.ઈકકડનો લીલો પડવાશ કરવો. લીલો પડવાશ કરવાથી હેકટરે ૭૦ કિ.ગ્રા.નાઈટ્રોજન જમીનમાં ઉમેરાય છે.
• સારી રીતે ખેડેલ ખેતરમાં બે વખત ઘાવલ કરવું.
• આખા ખેતરમાં પાણીનું સમાન સ્તર જાળવવા સમાર મારી જમીન સમતળ કરવી.
• સમાર મારતાં પહેલાં પાયાના ખાતરો આપી દેવા.

સમયસરની વાવણી અને રોપણી કરવાથી રોગ–જીવાતના પ્રશ્નો ઉદ્રભવતા નથી

ફેરરોપણી સમય અને રોપણી

• ખરીફ (ચોમાસુ) : જુલાઈનું પ્રથમ પખવાડીયું  અષાઢ માસ પ્રથમ પખવાડીયું.
• ( રપ થી ૩૦ દિવસનું ધરૂ  રોપવું.)
• રવી (ઉનાળુ) : ફેબ્રુઆરીનું પ્રથમ પખવાડીયું. મહા માસનું પ્રથમ પખવાડીયું.
• (પ૦ થી પપ દિવસનું ધરૂ રોપવું.)

ધરૂમાં જૈવિક ખાતરોની માવજત

ડાંગરના ધરૂના મૂળને રોપતાં પહેલાં એઝોટોબેકટર અથવા એઝોસ્પીરીલમ અને ફોસ્ફોબેકટરીયા ના પ્રવાહી દ્રાવણમાં (પ મી.લી./લી. પાણી) ૧પ મીનીટ બોળ્યા બાદ રોપણી કરવી અને વધેલા  દ્રાવણને ખેતરમાં રેડવું. જેનાથી હેકટર દીઠ રપ કિ.ગ્રા. રાસાય્ણિક નાઈટ્રોજનની બચત કરી શકાય છે.

રોપણીનું અંતર

અસ્ત વ્યસ્ત રોપણી : એક ચોરસ મીટરમાં ૩૦–૩પ રોપા.

હારમાં રોપણી : ર૦ × ૧પ સે.મી. અથવા ૧પ × ૧પ સે.મી. એક થાણે ૧–ર રોપા.

ગામાં પૂરવાં: હળવાં  વરસાદના ઝાપટાં ચાલુ હોય ત્યારે જ જરૂર મુજબ ગામાં પૂરવાં.

સીધી વાવણી માટે ફણગાવેલ બીજ પધ્ધતિ

• રોપણી સમયે મજુરોની અછત તેમજ સમયસર ધરૂ ઉછેર ન થયેલ હોય ત્યાં આ પધ્ધ્તિથી ડાંગર લઈ શકાય છે.
• મધ્ય અને દક્ષિણ ગુજરાત બન્ને વિસ્તાર માટે ભલામણ કરેલ અનુકૂળ પધ્ધતિ છે.
• ઝીણા દાણાવાળી જાતો માટે હેકટરે પ૦ કિ.ગ્રા.(વીઘે ૧ર.પ કિ.ગ્રા.) જયારે જાડા દાણાવાળી જાતો માટે હેકટરે ૬૦ કિ.ગ્રા.(વીઘે ૧પ કિ.ગ્રા.) મુજબ ફણગાવેલ બીજને ઘાવલ કરી સમતળ કરેલ જમીન પર અનુભવી માણસ ધ્વારા જોરથી પૂંકવામાં આવે છે અથવા રર.પ સે.મી. અંતરે લાઈનમાં ઓરવામાં આવે છે. જેનાથી ધરૂવાડીયું ઉછેરવાનો અને રોપણી માટેનો મજૂરી ખર્ચની બચત થાય છે.

ખાતરનું વ્યવસ્થાપન

રોપાણ ડાંગરના પાકમાં જાતોના પાકવાના સમયને અનુરૂપ  રાસાયણિક ખાતરોની ભલામણ કરવામાં આવે છે. નાઈટ્રોજનયુકત ખાતરો માટે યુરીયા અથવા એમોનીયમ સલ્ફેટ પૈકી કોઈ એકનો જ ઉપયોગ નીચે કોઠામાં દર્શાવ્યા પ્રમાણ મુજબ કરવો.

પાયામાં આપવાના  ખાતરો

૪૦ ટકા નાઈટ્રોજન + ૧૦૦ ટકા ફોસ્ફરસ + ૧૦૦ ટકા ઝીંક સલ્ફેટ (પ.૦ કિ.ગ્રા.) રોપણી વખતે જ આપી દેવો જોઈએ. (કોઠામાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે)

નાઈટ્રોજનયુકત ખાતરોનો હેકટર/વીઘા દીઠ આપવાનો થતો ખાતરનો જથ્થો (કિ.ગ્રા.)

ફોસ્ફરસ યુકત ખાતરોનો હેકટર/ વીઘા દીઠ આપવાનો થતો જથ્થો કીલોગ્રામમાં

જુલાઈ માસનું બીજુ પખવાડીયું / અષાઢ માસનું બીજુ પખવાડીયું :

પૂર્તિ ખાતર

પ્રથમ હપ્તો :  ફૂટ વખતે ૪૦ ટકા નાઈટ્રોજન (કોઠામાં દર્શાવ્યા મુજબ )

બીજો હપ્તો : ગાભા/ડોડા અવસ્થાએ બાકી રહેલ ર૦ ટકા નાઈટ્રોજન

નિંદણ નિયંત્રણ

રોપણી પછી ચાર દિવસમાં ખેતરમાં થોડુક પાણી હોય ત્યારે હેકટરે ૧.પ થી ર.૦ કિ.ગ્રા.બ્યુટાકલોર–પ૦ ઈસી સક્રીય તત્વ મુજબ અથવા બેન્થીઓકાર્બ–પ૦ ઈસી (વીઘા દીઠ ૭પ૦ મી.લી.) અથવા પેન્ડીમીથેલીન– ૩૦ ઈસી હેકટરે ૧ થી ૧.પ કિ.ગ્રા.સક્રીય તત્વ (વીઘા દીઠ ૧ લીટર) મુજબ આપવું./ છાંટવું.

પિયત વ્યવસ્થા

ડાંગરએ પાણી તરસ્યો પાક હોવા છતાં ખેતરમાં સતત પાણી ભરી રાખવું જોઈએ નહી. પરંતુ રોપણી પછી અને ફૂલ આવે ત્યાં સુધી ફકત પ–૭ સે.મી. પાણી ભરવું અને કોરૂ ભીનું–કોરૂ ભીનું રાખવું. ફૂલ આવ્યા પછી  દાણા ભરાય ત્યાં સુધી સતત પ–૭ સે.મી. પાણી ભરી રાખવું અને કાપણીના બે થી ત્રણ અઠવાડીયાં પહેલાં પાણી નિતારી  ખેતર કોરૂ કરવું.  ઓછા પાણીએ ડાંગરની ખેતી અને પાણીના બચાવ માટે ડાંગરની સંકલિત ખેતી પધ્ધતિ (શ્રી) {System of Rice Intensification (SRI)} થી ડાંગરની ખેતી  અપનાવવી જ જોઈએ જેનાથી ઉત્પાદન વધે છે તે પાણીની બચત થાય છે.

શ્રી પધ્ધતિના છ સિદ્ધાંતો

1. 1. એક હેકટરની રોપણી કરવા ધરૂવાડીયા માટે ઓછી જગ્યા જોઈએ અને ફકત પ–૬ કિ.ગ્રા. બીયારણની જરૂર પડે.
2. 2. ૧ર થી ૧૩ દિવસની ઉંમરનું ધરૂ જ રોપવાનું હોય છે.
3. 3. રોપણીનું અંતર પહોળા ગાળે રપ સે.મી. × રપ સે.મી. અને એક થાણે એક જ ચીપો  રોપવાનો હોય છે.
4. 4. નીંદણ નિયંત્રણ માટે રોટરી વીડર/કોનો વીડરનો ઉપયોગ રોપણી પછી ૧પ દિવસે કરવો. 
5. 5. ખેતરમાં સતત પાણી ન ભરતાં વારાફરથી એકાંતરે પિયત આપવું  અથવા કોરૂ ભીનું રાખવું.
6. સેન્દ્રિય ખાતરો અને નીંદણ/ઘાસ વિગેરે જમીનમાં દબાવવા.

જીવાત નિયંત્રણ

પાન વાળનાર ઈયળ :– પાનની ભૂંગળી બનાવી અંદર ભરાઈને લીલો ભાગ ખાય છે.તેના નિયંત્રણ માટે ફોસ્ફામીડોન–૮પ ઈ.સી. ૧૦ મી.લી. અથવા કાર્ટેપ હાઇડ્રોકલોરાઇડ–પ૦ ટકા એસ.પી. ૧૦ ગ્રામ અથવા એસીફેટ–૭પ ટકા એસ.પી. ર૦ ગ્રામ  અથવા ટ્રાયઝોફોસ  ૪૦ ઈ.સી. ર૦ મી.લી. ૧૦ લીટર પાણી પ્રમાણે  છંટકાવ કરવો.