ડાંગરની સુધારેલી જાતો અને તેનું બીજ ઉત્પાદન

આપણા રાજ્યનું ડાંગરનું ઉત્પાદન વધારવા માટે દરેક ખેડૂત વધારે ઉત્પાદન આપતી સુધારેલ જાતોનું પ્રમાણીત શુધ્ધ બિયારણ એટલે કે સારી આનુંવાંશિક અને ભૌતિક શુધ્ધતા તેમજ સારી સ્ફુરણશક્તિ ધરાવતા બીજનો વાવેતર માટે ઉપયોગ કરવો જોઈએ. ડાંગર એ સ્વયં પરાગીત પાક છે. જેથી ડાંગરના પાકમાં સુધારેલ જાતોનું પ્રમાણિત બીજ ઉત્પાદન ચોક્કસ એકલન (આઇસોલેશન) અંતર રાખી સ્વયં પરાગનયનથી બિયારણ તૈયાર કરી શકાય છે. પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન કાર્યક્રમ બીજ પ્રમાણન એજન્સીના તાંત્રીક કર્મચારીઓની દેખરેખ નીચે તૈયાર થાય છે. ડાંગરની સુધારેલ જાતોનું ફાઉન્ડેશન અને સર્ટિફાઇડ કક્ષાનું પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન કોઇ પણ સંસ્થા કે ખેડૂત લઇ શકે છે. જે ખેડૂતભાઇઓ ડાંગરનું સર્ટિફાઇડ કે ફાઉન્ડેશન કક્ષાનુ પ્રમાણીત બીજનુ વેચાણ પોતે બજારમાં જાતે ન કરવા ઇચ્છતા હોય તેઓએ ગુજરાત રાજ્ય બીજ નીગમ, રાષ્ટ્રીયબીજ નિગમ. ગુજકોમાસોલ અથવા તો અધિકૃત પ્રાઇવેટ બીજ ઉત્પાદન મેળવવા માટે ખેડૂતોએ આધુનિક ખેત પધ્ધતીનો અભિગમ અપનાવવો જોઇએ. ડાંગરની સુધારેલ જાતોનું પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન કરવા માટે ખેડૂતોએ / બીજ ઉત્પાદકોએ  નીચેની કાળજીઓ જુદાજુદા તબક્કે લેવાની હોય છે.

 

બીજ પ્લાટની નોંધણી :

ડાંગરની નોટિફાઇડ થયેલ જાતોનું બીજ પ્રમાણન, ગુજરાત રજ્ય બીજ પ્રમાણન એજન્સી અમદાવાદવી કચેરી દ્વારા કરવામાં આવે છે. જે ખેડૂતો / બીજ ઉત્પાદકો ડાંદરના બિયારણોને પ્રમાણીત કરવા ઇચ્છતા હોય તેઓએ એજન્સીની મુખ્ય / પેટા કચેરી પાસેથી RS ૫/- નું નોંધણી ફોર્મ મેળવી જરૂરી રજીસ્ટ્રેશન ફી અને નિરીક્ષણ ચાર્જ પેટેની રકમ રોકેડેથી એજન્સીની મુખ્ય કચેરિએ ભરી અરજી કરવાની હોય છે. નોંધણી માટેની છેલ્લી તારીખ ૩૧ જૂલાઇ મુકરર કરવામાં આવેલ છે.

બીજનું પ્રાપ્તિ સ્થાન :

ડાંગરના પાકમાં સર્ટિફાઇડ અને ફાઉન્ડેશન કક્ષાનું બીજ ઉત્પાદન કરવા માટે અનુક્રમે ફાઉન્ડેશન અને બ્રીડર કક્ષાના બીજની જરૂરીયાત રહે છે. ફાઉન્ડેશન / બ્રીડર કક્ષાનું બીજ ધારાધોરણો મુજબની જનીનીક શુધ્ધતા, ભૌતિક શુધ્ધતા, સ્ફુરણ્શક્તિ અને જરૂરિ ટેગ ધરાવતુ હોવુ જોઇએ. ડાંગરનાં બ્રીડર કક્ષાનુ બીજ મુખ્ય ચોખા સંશોધન કેન્દ્ર આ.કૃ.યુ. નવાગામ, જિ. ખેડા ખાતેથી મળી રહે છે. જ્યારે ફાઉનડેશન કક્ષાનુ પ્રમાણિત કરેલ બિયારણ ગુજરાત રાજ્ય બીજ નિગમ, રાષ્ટ્રીય બીજ નીગમ, ગુજ્કોમાસોલ અગર તો અન્ય અધિકૃત ખાનગી સંસ્થાઓ પાસેથી મળી રહે છે. બીજ પ્રમાણન કાર્યક્રમ નોંધણી વખતે બિયારણના પ્રાપ્તી સ્થાન માટે ખરીદીનુ અસલ બિલ તથા તેની સાથે બ્રીડર / ફાઉન્ડેશન કક્ષાનું બીજ ઉત્પાદન કરનાર સંસ્થા વિક્રેતાથી માંડી બીજ પ્રમાણન કાર્યક્રમ હાથ ધરનાર સંસ્થા કે પેઢી સુધીના તમામ બિલની નકલો, બિયારણની ખાલી થેલીઓ અને ટેગ્સ વગેરે રજૂ કરવાના હોય છે.

સુધારેલી નોટિફાઇડ જાતોની પંસદગી :

ડાંગરના પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન કાર્યક્રમમાં વાવણીનાં સમયને અનુઋપ આવે તેવી નોટિફાઇડ થયેલ સુધારેલી જાતની પસંદગી કરવાની રહે છે. આપણા રાજ્યમાં ગુજરાત કૃષિ યુનિવર્સિટી દ્વારા નીચે મુજબની ડાંગરની જાતો વિકસાવી રાજ્યમાં વાવેતર માટે ભલામણ કરવામાં આવેલ છે.

રોપાણ ડાંગરની ભલામણ કરેલ જાતો

ક્રમ	જાતનું નામ તથા બહાર પાડેલ વર્ષ	પાકના દિવસ	ક્રોસ	ઉત્પાદન કિ./હે.	૧૦૦૦ દાણાનું વજન (ગ્રામ)	રોગિંગ વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની ખાસિયતો
૧	જી.આર.-૩ ૧૯૭૭	૧૦૦-૧૦૫	નવાગામ – ૧૯ x આઇ.આર. ૯.૬૦	૫૦૦૦-૫૫૦૦	૨૧-૨૨	૧. ખરીફ તેમજ ઉનાળુ ઋતુમાં ઓરાણ તેમજ રોપાણ પધ્ધતિથી વાવએતર માટે અનુકુળ ૨. મધ્યમ દાણો ૩. પાન વાળનારી ઇયળ સામે મધ્યમ પ્રતિકારક શક્તિ.
૨	જી.આર.-૪ ૧૯૮૧	૧૧૦-૧૧૫	જીનીયા૧ x આઇ.આર.૮-૨૪૬	૪૫૦૦-૫૦૦૦	૧૪.૪	૧. ઝુડવામાં ખૂબ જસ સરળ. ૨. દાણા જીણા અને પાતળાં, ચોખા સફેદ તેલીયા અને ખૂબ ઝીણા. ૩. ગાભમારાની ઇયળ અને ડાંગરના દર્જી જેવી જીવાતો સામે પ્રતીકારક શકતી.
૩	જી.આર.-૬ ૧૯૯૧	૧૨૦-૧૨૫	જી.આર.-૩ x પુસા-૩૩	૪૫૦૦-૫૦૦૦	૨૧.૪	૧. રોપાણ પરિસ્થિતિને ખુબ અનુકુળ ૨. દાણો લાંબો અને પાતળો. ૩. રાંધવાની ગુણવત્તા સારી તેમજ થોડા પ્રમાણમાં સુંગધિત. ૪. સુકારાનો રોગ તેમજ ગાભમારાની ઇયળ જેવી જીવાત સામે મધ્યમ પ્રતિકારક શક્તિ.
૪	જી.આર.-૭ ૨૦૦૦	૧૧૫-૧૨૦	જિ.આરસ.૩ x બાસમત્તી – ૩૭૦	૪૫૦૦-૬૦૦૦	૨૧.૨૩	૧. મધયમ પ્રકારનો દાણો રાંધવાની ગુણવત્તા સારી. ૨. પાન વાળનાર ઇયળ, ચુસિયા અને થડમાં થતી ઇયળ સામે મધ્યમ પ્રતિકારક શક્તિ. ૩. કરમોડિ ડાંગરનો દાહ, સુકારો અને ભુખરા દાણા જેવા રોગ સામે પ્રતિકારક શક્તિ.
૫	આઇ.આર.-૨૮ ૧૯૭૫	૧૦૫-૧૧૦	આઇ.આર.-૮૩૩-૬-૧-૧-૧ x (આઇ. આર. -૧૫૬૧ – ૧૪૯ -  ૧ x આઇ. આર. -  ૧૭૭૭)	૪૦૦૦-૪૫૦૦	૨૨.૦૦	૧. પિયત તેમજ બિનપિયત રોપાણ માટે અનુકુળ. ૨. ઊંચાઇમાં બટકી જાત. ૩. ઉનાળુ ડાંગર તરિકે વાવેતર માટે સારી. ૪.વધુ ખાતર ખમી શક્તી જાત.
૬	ગુર્જરી ૧૯૯૭	૧૧૫-૧૨૦	આશા x ક્રાંતિ	૫૦૦૦-૮૦૦૦	૨૮.૩૦	૧.સફેદ પિઠવાળા ચુસિયા સામે પ્રતિકારક શક્તિ, ગાભમારાની ઇયળ અને પાન વાળનાર ઇયળ સામે મધ્યમ પ્રતિકારક શક્તિ. ૨. દાણાનો પ્રકાર જાડો. ૩. મમર પૌઆમાં આ જાત જ્યાં કરતાં ઘણી ચઢિયાતી છે.
૭	જી.આર.-૧૨ ૨૦૦૪	૧૨૦-૧૨૫	જી. આર. ૪ x આઇ. આર. ૬૪	૫૦૦૦-૬૫૦૦	૧૬.૫-૧૭.૬	૧. કોલમ પ્રકારનો ઝીણો દાણો ૨. મુખ્ય રોગો તેમજ જિવાતો સામે પ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી ૩. મુખ્ય ગુજરાત ખેત હવામાન ઝોન માટે ભલામણ.
(ખ) મધ્યમ મોડી પાકતી જાતો
૧	જી.આર.૧૧ ૧૯૭૭	૧૨૫-૧૩૦	ઝીનીયા – ૩૧ x આઇ.આર. ૮-૨૪૬	૫૫૦૦-૬૦૦૦	૧૬.૩	૧.મધ્યમ, ઊંચી, દાણાની ગુણવત્તા ખુબ સારી, દાણા ઝીણા અને પાતળા. ૨. મધ્ય ગુજરાતના ખેડા, વડોદરા તથા પંચ્મહાલ જીલ્લાઓમાં વાવેતર માટે ભલામણ. ૩. વધુ ખાતર ખમી શકવાની ક્ષમતા. ૪. રોગ તેમજ જીવાત પરત્વેની પ્રતિકારક શક્તિ પ્રમાણમાં ઓછી.
૨	જયા ૧૯૬૮	૧૩૦-૧૩૫	ટી.એન.૧ x ટી. ૧૪૧	૫૦૦૦-૫૫૦૦	૨૮.૦	૧. રાજ્યના ડાંગર પકવતા બધા જ વિસ્તાર માટે અનુકુળ ૨. આ જાત બટકી હોઇ પવન તેમજ ભારે વરસાદમાં ટટાર ઊભી રહે છે. ૩. સફેદ ચોખો અને જાડો દાણો
૩	આઇ.આર.-૨૨ ૧૯૭૫	૧૨૦-૧૨૫	આઇ.આર.૮ x તાડુકન	૪૫૦૦-૫૦૦૦	૨૧.૫-૨૩.૫	૧. વધુ ખાતર ખમી શકતી બટકી જાત રોપાણ પરિસથિતિને અનુકુળ ૨.ઉનાળુ ડાંગર તરીકે દક્ષિણ ગુજરાતમાં પ્રચલિત ૩. મધ્યમ પ્રકારનો દાણો
૪	દાંડી ૨૦૦૦	૧૩૦-૧૩૫	પી.એન.એલ.૨ x આઇ.ઇ.ટી. ૮૩૨૦	૪૫૦૦-૫૦૦૦	૨૧.૫-૨૩.૫	૧. ક્ષાર પ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી ૨. ચુસીયા તેમજ ગાભમારાની ઇયળ સામે મધ્યમ પ્રતિકારક શક્તિ ૩. દાણો તેમજ ચોખા જાડા ૪. ઊંચાઇમાં મધ્યમ
૫	જી.એ.આર.-૧૩ ૨૦૦૯	૧૨૫-૧૩૫	જી.આર.૧૧ x આઇ.ઇ.ટી. ૧૪૭૨૬	૫૫૦૦-૬૫૦૦	૧૫.૭-૧૬.૬	૧. મધ્યમ, ઊંચી, દાણાની ગુણવત્તા ખુબ સારી, દાણા ઝીણા અને પાતળા ૨. મધ્યમ ગુજરાતના ખેડા, વડોદરા તથા પંચમહાલ જીલ્લાઓમાં વાવેતર માટે ભલામણ. ૩. વધુ ખાતર ખમી શકવાની ક્ષમતા. ૪. રોગ તેમજ જીવાત સામે પ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી.
મોડી પાકતી જાતો
૧	મસુરી ૧૯૬૮	૧૪૦-૧૪૫	ઇંડિકા x જેપોનીકા ડેરીવેટીવ (એમ-૮૦ x ટી-૬૫) x એમ.૮૦	૫૦૦૦-૬૦૦૦	૧૫.૬	૧. રાજ્યમાં નિચાણવાળા પ્રડેશોમાં તેમજ વધુ વરસાદ્વાળા વલસાડ જીલ્લાંમાં વાવેતર ખુબ મોટા પ્રમાણમાં ૨. પાકવામાં મોડી તેમજ ઊંચાઇ વધારે ૩. દાણા સોના જેવા પિળા રંગના ચોખા સફેદ અને ઝીણા ૪. ક્ષારીય જમીન માટે અનુકુળ ૫. ચુસિયા પ્રકારની જીવાતો તેમજ કરમોદી અને સુકારા સામે પ્રતિકારક શક્તિ.
૨	જી.આર. ૧૦૧ ૧૯૮૪	૧૩૦-૧૪૦	આઇ.આર.-૮ x પંખાળી – ૨૦૩	૪૦૦૦-૫૦૦૦	૧૯.૩	૧. ખેડા તેમજ અમદાવાદ જીલ્લામાં વાવેતર માટે ભલામણ ૨. બટકી તેમજ મોડી પાકતી જાત ૩. લાંબા અને પાતળા દાણા તેમજ દાણા ઉપર ટૂંકૂ સુખળૂં ૪. ચોખા ઝીણા સફેદ અને સુગંધીત રાંધવાની રાંધવાની ગુણવત્તા સારી
૩	જી.આર.-૧૦૨ ૧૯૮૭	૧૩૦-૧૪૦	આઇ.આર.-૮ x પંખાળી – ૨૦૩	૩૫૦૦-૪૫૦૦	૧૯.૪	૧. પંખાળી જેવી જ પાંખો હોય તે પંખાળો કહેવાય છે. ૨. વધુ ખાતર ખમી શક્તી. ૩. ચોખા સફેદ,મધ્યમ અને સુગંધિત ગુણવત્તા સારી. ૪. ચુસીયા, પાન વાળનારી તેમજ ગાભમારાની ઇયળ સામે પ્રતિકારક શક્તિ.
૪	જી.આર.-૧૦૩ ૧૯૯૦	૧૩૦-૧૩૫	જી.આર.-૧૧ x  મસુરી	૫૫૦૦-૬૫૦૦	૧૩.૪	૧. મીની મસુરી તરીકે ઓળખાય છે. ૨. મસુરી જેવા ઝીણા અને પાતળા દાણા ૩. ખેડા, વડોદરા તેમજ પંચમહાલ જીલ્લામાં વાવેતર માટે ભલામણ ૪. કરમોડી રોગ તેમજ પાન વાળનારી અને ગાભમારાની સામે પ્રતિકાકરક શક્તિ.
૫	નર્મદા ૧૯૯૧	૧૪૦-૧૪૫	ટી.એન.-૧ x બાસમત્તી-૩૭૦	૪૦૦૦-૫૦૦૦	૧૯.૪	૧. વધુ ખાતર ખમી શકતી મધ્યમ ઊંચાઇ, રોપાણને અનુકુળ ૨. લાંબા પાતળા સુગંધિત ચોખાને લીધે તેની રાંધવાની ગુણવત્તા સારી ૩. ડાંગરની મોટા ભાગની જીવાત સામે પ્રતિકારક શક્તિ ક્ષારિય જમીનમાં પણ અનુકુળ
૬	જી.આર.-૧૦૪	૧૩૫-૧૪૦	જી.આર.-૧૦૧ x બાસમત્તી-૩૭૦	૪૦૦૦-૫૦૦૦	૧૮.૨૦	૧. ચોખા પાતળા અને વધુ સુગંધીત રાંધવાની ગુણવત્તા સારી છે, ૨. ચુસિયા તેમજ પાન વાળનારી ઇયળ સામે પ્રતિકારક ૩. ખેડા, વડોદરા તેમજ દક્ષિણ ગુજરાત માટે ભલામણ
(ઘ) ઓરાણ ડાંગરની જાતો
૧	સાઠી-૩૪-૩૬ ૧૯૫૫	૯૫-૧૦૦	પસંદગી	૧૦૦૦-૧૫૦૦	૩૧.૩	૧. ઊંચાઇ તેમજ વહેલી પાકતી ૨. ચોખા સફેદ અને જાડા ૩. પંચહાલ, સાબરકાઠા, વડોદરા અને ખેડા જીલ્લામાં વાવેતર માટે ભલામણ
૨	સુખવેલ-૨૦ ૧૯૫૫	૧૦૦-૧૦૫	પસંદગી	૨૫૦૦-૩૦૦૦	૨૦.૮	૧. વહેલી, પાકતી મધ્યમ ઊંચાઇ ઓરાણ તેમજ ફેરરોપણી માટે અનુકુળ દાણા પર સુંખળુ.
૩	જી.આર.-૫ ૧૯૯૦	૯૫-૧૦૦	એન.વી.એસ-૧૮ માથી પસંદગી	૧૭૦૦-૨૫૦૦	૨૬.૭	૧. દક્ષિણ ગુજરાત્માં ઓરાણ ડાંગર તરિકે વાવેતર કરવાની ભલામણ ૨. રોગ તેમજ જીવાત સામે પ્રતિકારક શક્તિ
૪	જી.આર.-૮ ૨૦૦૦	૭૫-૮૦	પસંદગી	૧૫૦૦-૨૦૦૦	૨૫.૫ ૨૭.૫	૧. મધ્ય તેમજ દક્ષિણ ગુજરાત માટે ભલામણ ૨. ચોખા જાડા, રાંધવાની ગુણવત્તા સારી
૫	જી.આર.-૯ ૨૦૦૧	૯૦-૧૦૦	સાઠી-૩૪-૩૬ x  સી.આર.૫૪૪-૧-૨	૨૩૦૦-૨૫૦૦	૨૧.૪ ૨૨.૪	૧. મધ્ય તેમજ દક્ષિણ ગુજરાતમાં ઓરાણ ડાંગર તરીકે વાવેતર કરવાની ભલામણ ૨. મધ્યમ ઉંચાઇ ૩. પાક્ટ થયે ઠળી પડતી નથી
૬	એ.એ.યુ. ડી.આર.-૧ ૨૦૦૦	૮૫-૯૫	સાઠી-૩૪-૩૬ x દાદરી કોલમ	૨૪૦૦-૨૫૦૦	૨૧.૫-૨૨.૫	૧. મધ્ય તેમજ ગુજરાત માટે ભલામણ ૨. ચોખા જાડા, રાંધવાની ગુણવત્તા સારી
૭	અશોકા ૨૦૦ એફ ૨૦૦૫	૮૫-૯૦	કલીંગા-૩ x આઇ.આર.૬૪	૧૫૦૦-૧૮૦૦	૧૯.૫ ૨૦.૫	૧. દક્ષિણ તેમજ મધ્ય ગુજરાતમાં ઓરાણ ડાંગર તરીકે વાવેતર કરવાની ભલામણ ૨. મધ્યમ ઊંચાઇ ૩. પાકટ થયે ઢળી પડતી નથી
(ચ) સ્થાનિક જાતો
૧	કમોદ-૧૧૮ ૧૯૫૫	૧૩૫-૧૪૦	પસંદગી	૩૦૦૦-૩૫૦૦	૧૮.૦	૧. ઊંચી, સુગંધીત મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ ૨. સુકારા માટે પ્રતિકારક નથી
૨	પંખાળી – ૨૦૩ ૧૯૫૫	૧૩૫-૧૪૦	પસંદગી	૩૦૦૦-૩૫૦૦	૧૭.૩	૧. ઊંચી, સુગંધીત મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ, વધારાની પાંખો ધરાવતી ૨. કરમોડી સામે પ્રતિકારક નથી
૩	જીરાસર – ૧૮૦ ૧૯૫૫	૧૩૫-૧૪૦	પસંદગી	૩૨૦૦-૩૫૦૦	૧૬.૯	૧. ૧. ઊંચી, સુગંધીત મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ ૨. ચોખા સફેદ અને ઝીણા
૪	જીનિયા – ૩૧ ૧૯૬૪	૧૨૫-૧૩૦	પસંદગી	૨૫૦૦-૩૦૦૦	૧૧.૪	૧. ઊંચી, મધ્યમ  મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ ૨. દક્ષિણ ગુજરાતમાં વાવેતર વધુ ૩. ચોખા સફેદ અને ઝીણા
૫	નવાગામ – ૧૯ ૧૯૬૯	૧૪૦-૧૪૫	પસંદગી	૩૨૦૦-૩૬૦૦	૨૪.૬	૧. ઊંચી, મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ ૨. દાણાની લંબાઇ વધુ ૩. ચોખા સફેદ અને
૬	કૃષ્ણ કમોદ	૧૨૫-૧૩૫	પસંદગી	૩૫૦૦-૪૦૦૦	૨૦.૪	૧. ઊંચી, મોડી પાકતી જાત ફેરરોપણી માટે અનુકુળ ૨. છોડુ કાળા રંગનૂ ૩. ચોખા સફેદ અને સુગંધીત ઝીણા રાંધવાની ગુણવત્તા સારી
૭	ભુરા રાતા ૧-૪ ૧૯૬૯	૧૧૫-૧૨૦	પસંદગી	૪૦૦૦-૪૨૦૦	૨૩.૪	૧. ઊંચી, વહેલી પાકતી ક્ષાર પ્રતિકારક, જાડો દાણો, દાણા લાલ

એકલન (આઇસોલેશન) અંતર :

ડાંગર એ સંપુર્ણ સ્વપરાગીત પાક છે. ડાંગરનાં પાકમાં ૧% કરતાં ઓછુ પરાગનયન જોવા મળે છે. તેથી ડાંગરના સ્ર્ટીફાઇડ અને ફાઉન્ડેશન  કક્સાના પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન માટે ઓછામાં ઓછા ૩ મીટર એકલન અંતર જાળવવું જરૂરી છે.

બિયારણ અને તેની માવજત :

સારી જાતનુ બીજ મેળવી બીજને ફુગનાશક દવાઓ જેવી કે થાયરમ કે એમિસાન ૧ કિ.ગ્રા. બીજ દીઠ ૩ ગ્રામ લઈ પટ આપવો અથવા સુકારાના રોગ માટે એક હેક્ટરની રોપણી માટે જરૂરી ૨૫ કિલો બિજને ૨૪ લિટર પાણીમાં ૬ ગરામ સ્ટ્રેપ્ટોસાયક્લિન ૧૨ ગ્રામ પારાયુક્ત દવા ( એમીસાન-૬ ) ના દ્રાવણમાં ૧૦ કલાક બોળી કોરા કરી વાવવાં.

ધરૂવાડીયું :

1. એક હેક્ટરની ફેરરોપણી માટે ૧૦ ગુંઠા જમીનમાં ધરૂવાડીયૂં બનાવવુ.
2. ૧૦ મીટર x ૧૦ મીટરના ક્યારા બનાવી વચ્ચે પિયત તથા નિતાર માટેની નીક બનાવવી.
3. દરેક ક્યારા દીઠ ૨૦ કિલો કોહવાયેલુ છાણીયું ખાતર, ૫૦૦ ગ્રામ સિંગલ સુપર ફોસ્ફેટ, ૨૫૦ ગ્રામ એમોનીયમ સલ્ફેટ અને ૧ કિલો દિવેલીના ખોળ જમિનમાં ભેળ્વી દેવો.
4. ધરુવાડિયુ મોડામાં મોડુ જુનનાં પ્રથમ પખવાડિયામાં નાખી દેવુ જોઇએ.
5. દરેક ક્યારા દીઠ ૨૫૦ ગ્રામ બીજ પૂંખિને અથવા લાઇનમાં વાવેતર કરી ઢાંકી હળવું પિયત આપવુ.
6. બીજા દિવસે નિયંત્રણ માટે ૧૦ ગુંઠા જમિનમા ૧૮૭ થી ૨૦૦ મિ.લિ. બુટાક્લોર અથવા બેન્થીઓકાર્બ અથવા ૧૦૦ થી ૧૫૦ મિ.લિ. પેન્ડીમીથેલીન સક્રિય તત્વ પ્રમાણે લઇ ૫૦ લિટર પણીમાં ઓગાળી છંટકાવ કરવો.
7. ૧૫ દિવસે ક્યારા દીઠ ૨૫૦ ગ્રામ એમોનિયમ સલ્ફેટ આપવું.
8. ડાંગરનું ધરુ ફિકુ અને પીળુ પડી જાય છે જેને “કોલાટ” કહે છે. તેના નિયંત્રણ માટે ૨-૩ વાર અને પાણી ભરી નિતારી કાઢવું અને ૧૦ લિટર પાણીમાં ૪૦ ગ્રામ ફેરસ સલ્ફેટ + ૨૦ ગ્રામ ફોડ્યા વગરનું ચુનાનું દ્રાવણ બનાવી ધરૂવાડીયામાં છાંટવુ અને જરૂર જણાય તો ક્યારા દીઠ ૨૫૦ ગ્રામ એમોનિયમ સલ્ફેટ ખાતર્નો વધારાનો હ્પ્તો આપવો.
9. ૩૦ દિવસે ધરૂ રોપણી માટે તૈયાર થઇ જાય છે.

રોપણી :

ડાંગરની રોપણી માટે ક્યારાની જમિનમાં સારી રીતે ખેડ કરીને ઢેફાં ભાગીને હેક્ટરે ૧૦ ટન છાણિયું ખાતર આપવું અને શક્ય હોય તો ઇક્કડ કે શણનો લિલો પડવાશ ઉગાડી રોપણી અગાઉ ૧૫ દિવસ પહેલા જમીનમાં દબાવી દેવુ. રોપણી કરતાં પહેલા ક્યારીને પુરતિ ઘાવલ કરી તૈયાર કરવી જેથી રોપણી વ્યવસ્થિત થાય અને પાણીનો વ્યય ઓછો થાય.

પહેલી જુલાઇ થી પંદરમી જુલાઈ સુધીનો સમય રોપણી માટે ઉત્તમ સમય છે. ૩૦ દિવસનું ૩ થી ૪ પાનવાળુ ચીપાદાર ધરૂ હારમાં ૨૦ સે.મી. x ૧૫ સે.મી. ના અંતરે દરેક થામણે બે છોડ રોપવા. રોપણી પહેલા ધરૂનાં જૈવિક ખાતર જેવા કે એઝેટોબેક્ટર અથવા એઝોસ્પીરીલમના ૧ મિ.લિ. ૧૦^૮ જીવંતકોષ હોય તેવા દ્રાવણમાં ૧૫ મિનિટ બોળીને અને બાકીના દ્રાવણને રોપણી પહેલા જમીનમાં આપવાથી એક હેક્ટરે ૨૫ કિ.ગ્રા. નાઇટ્રોજનની બચત થાય છે. રોપણી સમયે ક્યારીમાં બહુ પાણી ન રાખવુ જેથી ધરૂ સારી રીતે ચોંટી જાય.

રાસાયણીક ખાતર :

ડાંગરના પાકને જરૂરી પોષક તત્વો જો જમીનમાં પૃથ્ક્કરણના આધારે આપવામાં આવે તો વધુ ફાયદો રહે છે. પાકવાના દિવસોને આધારે જે તે હપ્તામાં ખાતર કોઠામાં જણાવેલ છે.

અનું. નંબર	ખાતર આપવાનો સમય	વહેલી પાકતી જાતો		મધ્યમ મોડી પાકતી જાતો		મોડી પાકતી જાતો
		એસ. કિ.ગ્રા/ વિઘા	યુરિયા કિ.ગ્રા/ વિઘા	એસ. કિ.ગ્રા/ વિઘા	યુરિયા કિ.ગ્રા/ વિઘા	એસ. કિ.ગ્રા/ વિઘા	યુરિયા કિ.ગ્રા/ વિઘા
૧	પાયાના ખાતર તરીકે રોપણી પહેલા ઘાવલ કરતી વખતે	૪૦	૧૮	૫૦	૨૨	૬૦	૨૬
૨	ફુટ વખતે	૪૦	૧૮	૫૦	૨૨	૬૦	૨૬
૩	કંટી નિકળવાના એક અઠ્વાડિયા પહેલા	૨૦	૦૯	૨૫	૧૧	૩૦	૧૩
કુલ જરૂરિયાત		૧૦૦	૪૫	૧૨૫	૫૫	૧૫૦	૬૫

 

નોંધ :

1. એમોનિયમ સ્લ્ફેટ અથવા યુરિયા બે માંથી એક ખાતરનો ઉપયોગ કરવો.
2. યુરિયા ખાતરને ૨% લીંબોળીના તેલનો પટ આપવથી ૨૫% નાઇટ્રોજન બચત થાય છે. સંશોધનના પરિણામો ઉપરથી ડાંગરના પાકને મધ્ય ગુજરાત માટે ૨૫ કિલો ફોસ્ફરસ અને દક્ષિણ ગુજરાત માટે ૩૦ કિલો ફોસ્ફરસ આપવાની ભલામણ કરેલ છે. મધ્ય ગુજરાત માટે જમિનનું પૃથક્કરણ કરાવતાં જો જમિનમાં પેટાશની ઉણપ જણાય તો પોટાશ યુક્ત ખાતર આપવુ જોઇએ. ( ૫૦% પાયામાં અને ૫૦% ફુલ અવસ્થાએ )

પિયત વ્યવસ્થા :

અન્ય પાકો કરતા ડાંગરના પાકને પાણીની જરૂર વધારે રહે છે જેથી પાકના જીવનક્રમ દરમ્યાન જરૂરીયાત પ્રમાણે આપવું. સામાન્ય રીતે ૪ થી ૫ સે.મી. પાણી ભરી રાખવાનુ જ પુરતુ રહે છે. પરંતુ રોપણી થી પાક તૈયાર થતા સુધી ક્યારી સુકાય નહીં તેનુ ધ્યાન રાખવુ. તેવિ જ રીતે જો ક્યારિમાં વધુ પડતુ પાણી ભરવામાં આવે તો રોગ જીવાતનાં પ્રશ્નો વધુ ઉદ્ભવે છે જેથી માફક્સરનું પાણી આપવું અને પાકની કટોકટીની અવસ્થાએ જેવી કે ફુટ વખતે, જીવ પડવો અને દાણા ભરાવવાની અવસ્થાએ હોય ત્યારે ૫ થી ૭ સે.મી. પાણી ક્યારીમાં ભરી રાખવું અને કાપણી પહેલા એક અઠવાડીયે ક્યારીમાંથી પાણી નિતારી દેવું.

નીંદણ નિયંત્રણ :

ડાંગરના પાકને રોપણી બાદ ૧૫ થી ૪૫ દિવસ સુધી મુક્ત રાખવો. નીંદણ માટે દવાઓનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. આ માટે બ્યુટાક્લોર ૫૦ ઇ.સી અથવા બેન્થીઓકાર્બ ૫૦ ઇ.સી., ૧.૨૫૦. થી ૧.૫૦૦ કિ.ગ્રા. પ્રતિ હેક્ટર સક્રિય તત્ત્વ અથવા પેન્ડીમીથેલીન ૩૦ ઇ.સી. , ૧.૫ થી ૨.૦ કિ.ગ્રા. પ્રતિ હેક્ટર સક્રિય તત્તવવાળું ૫૦૦ લિટર પાણીમાં બનાવેલ દ્રાવણ રોપણી પછી તરત જ છાંટવૂ અથવા ક્યારીમાંથી પાણી નિતાર્યા બાદ રેતી સાથે દવાને ભેળવી ક્યારીમાં વ્યવ્સ્થીત પૂંખવું. ક્યારીમાં પાણી યોગ્ય પ્રમાણમાં જાળવવાથી પણ નીંદામણ ઓછું થાય છે.

જીવાત નિયંત્રણ :

પાનવાળનાર ઇયળ : આ જીવાતથી થતું નુક્શાન તેની ક્ષમ્યમાત્રા (૫% નુક્શાનવાળા પાન ) વટાવે કે તરત જ ફોસ્ફામિડોન ( ૦.૦૩% ) કે મોક્રોટૉફોસ (૦.૦૩૬%) નો છંટકાવ કરવો. છેલ્લી ભલામણ મુજબ કારપેટ ૫૦% વે.પા. (૦.૩ કિ.ગ્રા સ.તત્ત્વ/હે.) અથવા ટ્રાઇઝોફોસ ૪૦ ઈ.સી. (૦.૫૦ કિ.ગ્રા. સ. તત્ત્વ/હે.) નો છંટકાવ પાન વાળનાર ઇયળ અને અન્ય જીવાતોને અસરકારક રીતે કાબુમાં રાખે છે.

ગાભમાળાની ઈયળ : આ જીવાતના નીયંત્રણ માટે અત્યાર સુધી દવાના આર્થિક ગુણોત્તરને ધ્યાનમાં લઈ ફોરેટ ૧૦% દાણાદાર દવા (૧૦ કિ/હે.) ની ભલામણ કરતા હતા પરંતુ તાજેતરના અભ્યાસોને આધારે કાર્બોફ્યુરાન ૩ જી ( ૨૫ કિ/હે. ) અથવા કારપેટ-૪જી (૨૦ કિ/હે.) દાણાદાર દવા વધુ અસરકારક પુરવાર થયેલ છે. આ દાણાદાર દવા ડાંગરની રોપણી પછી ૨૫ અને ૪૫ દિવસે એમ બે વખત આપવાથી ગાભમારાની ઇયળ ઉપરાંત ચુસિયાંનું પણ નિયંત્રણ કરે છે. જરૂર જણાય તો મોનોક્રોટોફોસ (૦.૦૩૬%) ફોસ્ફોમિડોન (૦.૦૩%) કે ટ્રાય્ઝોફોસ (૦.૦૪%) દવાનો એકાદ છંટકાવ રોપણી બાદ ૬૦-૬૫ દિવસે કરવો.

સફેદ પિઠવાળા ચુસિયા : ગાભમારાની ઇયળ માટે ભલામણ કરેલ કાર્બોફ્યુરાન ૩જી (૨૫ કિ/હે.) અથવા કારપેટ-૪જી (૨૦ કિ/હે.) દાણાદાર દવા રેતી સાથે મિશ્રણ કરી ક્યારીમાથી પાણી નિતાર્યા બાદ પૂંકવાંથી ચૂસિયાનો ઉપદ્રાવ કાબુમાં આવે છે. પ્રવાહી કીટ્નાશક દવાઓમાં મોનોક્રોટોફોસ ૦.૦૩૬% (૦.૦૩૭૫ કિ.સ.તત્ત્વ/હે ) + ડીડીવીપી ૭૬ ઇ.સી. (૦.૨૫ કિ.સ.તત્ત્વ/હે.) નો છંટ્કાવ ડાંગરનાં થડ પર પડે તે રીતે કરવાથી ચુસીયાનૂં નિયંત્રણ થાય છે. આ સિવાય એસીફેટ ૭૫ એસ.પી. અથવા ટ્રાયઝોફોસ ૪૦ ઈ.સી. (૦.૫ કિ.સ. તત્ત્વ/હે.) નો છંટકાવ પણ અસરકારક જણાયેલ છે. ડાંગરની જીવાતોને અસરકારક રીતે કાબૂમાં લેવા માટે ૦.૦૦૫ ટકા ઈમીડાક્લોપ્રીડ અથવા ૦.૦૭૫% ફેનોબુકાર્બનો પ્રથમ છંટકાવ રોપણી બાદ ૧૫ દિવસે અને પછીનો છંટકાવ આર્થિક ક્ષમ્ય માત્ર અનુસાર (ગાભમારાની ઇયળ માટે એક ચો. માં ૧ ઇંડાનું સમૂહ, પાન વાળનાર ઇયળ માટે એક થુમાડામાં બે પાન વાળનાર ઇયળ માટે એક થુમડામાં બે પાન પર નુક્શાન અને ચુસિયાંની સંખ્યા ) કરવાં.

લશ્કરી ઇયળ : કેટ્લીક વખત ડાંગરના ખેતરમાં લશકરી ઇયળના નિયંત્રણ માટે મિથાઇલ પેરાથીયોન ૨% અથવા કાર્બારીલ ૫% ભૂકા રૂપે દવાનો ૨૫ કિ.ગ્રા./હે. પ્રમાણે છંટકાવ સાંજના સમયે કરવો.

રોગ નિયંત્રણ :

1. કરમોડી : પાકમાં રોગનાં ચિંહો દેખાય કે તરત જ ટ્રાયસાક્લાઝોલ ૦.૦૪૫% અથવા કાર્બેન્ડાઝીમ વે.ગ્રે. ૦.૦૫% નો છંટકાવ કરવાથી રોગ કાબૂમાં આવે છે.
2. પાનનો સુકારો : સુકારાની શરૂઆત થતી જણાય કે તરત જ રોગવાળા પાન અગર છોડનો નાશ કરવો. એક ગ્રામ સ્ટ્રેપ્ટોસાયક્લીન અથવા ૪ ગ્રામ પોષામયસીન + ૧૦ ગ્રામ તાંબાયુક્ત દવા કોપર ઓક્ઝીક્લોરાઇડ ( બ્લાઈટોક્સ / બ્લ્યુકોપર / ફાયટોલાન ) ૨૦ લિટૅર પાણીમાં ભેળવી છંટકાવ કરવાથી રોગ કાબુમાં આવે છે. જરૂર જણાય તો બીજો છંટકાવ ૨૦ દિવસ બાદ કરવો.
3. ગલત આંજીયો : કેપ્ટાફોલ ૦.૧ % નો પ્રથમ છંટકાવ કંટી નીકળે ત્યારે અને બીજો છંટકાવ દાણા ભરવાની શરૂઆત થાય ત્યારે કરવો.
4. પાનના ટપકાં : તેના નિયંત્રણ માટે કરમોડીના રોગ માટે સૂચવેલ ફૂગ નાશક દવાનો છંટકાવ કરવો.
5. ગ્રેઇન ડીસ્ક્લરેશન : આ રોગના નિયંત્રણ માટે કંટી નીકળવાની શરૂઆત થાય ત્યાંથી શરૂ કરી ૧૦ દિવસના અંતરે મેન્કોઝેબે દવાનાં ( ૧૦ લિટર પાણીમાં ૨૭ ગ્રામ ) ના ત્રણ છંટકાવ કરવા, નાઇટ્રોજન યુક્ત ખાતરો પ્રમાણસર વાપરવાં.
6. પાંબીયો રોગ : જમીનમાં જસત ઝીંક તત્ત્વની ઉણપને લીધે પાન તપખીરિયા બદામી કે લોખંડ પર લાંગતા કાટ જેવા તાંબાના રંગના થઇ જાય છે. આ રોગ ન આવે તે માટે ઘાવલ કરતી વખતે પ્રતિ હેક્ટરે ૨૫ થી ૩૦ કિલો ઝિંક સલ્ફેટ જમીનમાં આપવુ. અથવા રોપણી પછી ૬૦ દિવસ સુધી પૂંકીને આપી શકાય. જો તે આપેલ અ હોય તો ૫૦ ગ્રામ ઝિંક  સલ્ફેટ અને ૨૫ ગ્રામ ચૂનો ૧૦ લિટૅર પાણીમાં ઓગાળી છંટકાવ કરવાથી જસતની ખામી નિવારી શકાય છે.

રોગિંગ :

બીજ ઉત્પાદન પ્લોટમાં બીજની આનુવંશીક તેમજ ભૌતિક શુધ્ધતા જાળવવા માટે સૌથી અગત્યની કામગીરી રોગીંગની છે. બીજ ઉત્પાદન પ્લોટમાં રોગિંગની કામગીરી કાળજીપૂર્વક કરવાથી બિયારણની શુધ્ધતા અને ગુણવત્તા વધે છે. રોગિંગનુ કાર્ય મજુરો દ્વારા, ખેડુતો પોતે, બિયારણ પ્લોટ લેનાર સરકારી, સહકારી કે ખાનગી સંસ્થા એ પાકમાં ફુલ અવસ્થા સરૂ થાય તે પહેલા શરૂ કરી ૨ થી ૩ વખત ઘનિષ્ટ રીતે કરવું જોઇએ. બીજ પ્લોટમાં ડાંગરની જે જાતનૂ વાવેતર કરેલ હોય તે છોડ રાખી તે સિવાયની જાતનાં છોડ કે અલગ પડૅતા છોડ રોગીંગ દરમ્યાન ઉપાડી નાખવા. વિજાતીય છોડ વાવેલ જાત કરતાં વહેલા અથવા મોડા પાકતા, ઊંચા-નીંચા, લાંબી-ટુંકી કંટીવાલા, દાણાની સાઇઝ પ્રમાણે અલગ પડતાં છોડ રોગિંગ દરમ્યાન દુર કરવા. આ ઉપરાંત ડાંગર સિવાયના અન્ય પાકના છોડ તેમજ નીંદામણના છોડ પ્લોટમાંથી દુર કરવાં.

ક્ષેત્રિય નિરિક્ષણ :

ડાંગરનાં પ્રમાણીત બીજ ઉત્પાદન પ્લોટમાં રાજ્ય બીજ્ પ્રમાણન એજ્ન્સીના તાંત્રિક કર્મચારીઓ ઓછામાં ઓછા બે વખત, પાકમાં કંટી નીકળવવાની અવ્સ્થાથી પાકની કાપણી સુધીમાં ક્ષેત્રિય નિરિક્ષણ કરે છે. આ ક્ષેત્રિય નિરિક્ષણ કરે છે. આ ક્ષેત્રિય નિરિક્ષણ દરમ્યાન વાવેતર વિસ્તાર, વાવેતરનો સમય, એકલન અંતર, વિજાતીય છોડના પ્રમાણની ચકાસણી કરવામાં આ સમયે બીજ ઉત્પાદકે હાજર રહેવાનુ છે અને આપેલ સુચ્નાઓનો અમલ કરવાનો હોય છે. બીજ પ્લોટ ક્ષેત્રિય નિરીક્ષણ દરમ્યાન નીચેના નિયત ધોરણો અનુસાર ન જણાય તો તેવા બીજ પ્લોટ પ્રમાણીકરણ માટે ગ્રાહય રાખવામાં આવતા નથી.

ડાંગરમાં બીજ ઉત્પાદન પ્લોટમાં ક્ષેત્રિય ધોરણો

અ. ન.	વિગત	ફાઉન્ડેશન બીજ	સર્ટિફાઇડ બીજ
૧	એકલન અંતર લઘુતમ	૩ મીટર	૩ મીટર
૨	વીજાતીય છોડનું પ્રમાણ (મહત્તમ)	૦.૦૫%	૦.૨૦%
૩	જુદા ન પાડી શકાય તેવા અન્ય પાકના છોડનું પ્રમાણ ( મહત્તમ )	૦.૦૧%	૦.૦૫%

 

કાપણી અને સંગ્રહ :

પાક પીળા પડે અને દાણા પરિપક્વ થાય ત્યારે કાપણી કરવી. ડાંગરને સામાન્ય રીતે સુર્યના તાપમાં સુકવવાની પ્રથા ખેડુતો અપનાવે છે. સંગ્રહ વખતે દાણામાં ૧૦ થીં વધુ ભેજ ન હોવો જોઇએ. કાપણી સમયે સુકવવાની રીત તથા સંગ્રહ કરવાની રીત ડાંગરના મિલિંગ વખતે આખા અને ભાંગેલા ચોખાના પ્રમાણનો આધાર રહેલો છે.

બીજ પ્રક્રિયા :

બીજ પ્રમાણન માટે બીજની આનુવંશિક ભૌતિક શુધ્ધતાના ધોરણોની માત્રા નક્કી થાય છે. તેવા ધોરણોવાળુ બીજ એજન્સી દ્વાર પ્રમાણીત કરવામાં આવે છે. આ માટે તૈયાર થયેલા ડાંગરના જથ્થામાંથી ગુજરાત રાજ્ય બીજ પ્રમાણન એજ્ન્સીના અધિકારી દ્વારા નિયત સમયમાં બીજનાં પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતાં નમૂનાઓ લઈ, એક નમુનો બનાવ્યો બીજ ચકાસણી પ્રયોગશાળામાં મોકલી આપે છે. જ્યાં ઉત્પન્ન થયેલા બીજ નિચેના નિયત ધોરણો મુજબનું છે કે કેમ ? તેની ચકાસણી થાય છે.

ડાંગરના બીજના ભૌતીક શુધ્ધતાના ધોરણો

અ.નં	વિગત	ફાઉન્ડેશન બીજ	સર્ટિફાઇડ બીજ
૧	ભૌતિક શુધ્ધતા (લઘુત્તમ)	૯૮ %	૯૮%
૨	ઇનર્ટ મેટર (મહત્તમ)	૨ %	૨ %
૩	અન્ય પાકના બીજ (મહત્તમ)	૧૦ બીજ/ કિગ્રા	૨૦ બીજ / કિગ્રા
૪	કુલ નીંદામણના બીજ (મહત્તમ)	૧૦ બીજ/ કિગ્રા	૨૦ બીજ / કિગ્રા
૫	સ્ફુરણશક્તિ(લઘુત્તમ)	૮૦-૮૫ %	૮૦-૮૫ %
૬	ભેજ ( મહત્તમ ) સામાન્ય કન્ટેનર	૧૨ %	૧૨ %

બીજના નમૂનાઓ લીધા બાદ બીજને ૭૦ કિલો ભરતીમાં કંતાનના નવા કોથળામાં ભરી એજન્સીના અધિકારી દ્વારા દરેક કોથળાઓમાં સીલ કરેલા ડાંગરના પુરા લોટનો જથ્થો બીજ પ્રમાણન એજ્ન્સીની કચેરીની મંજુરી લઈ મુખ્ય બીજ ઉત્પાદકે પોતાના નોંધણી કરેલ પ્રોસેસીંગ સેંટર પર અથવા નજીકના માન્ય બીજ પ્રમાણન કામગીરી સેંટર પર ટ્રાન્સ્ફર કરવામા આવે છે. ઉપરોક્ત નિયત ધારાધોરણો મુજબનું બિયારણ જાહેર થયા પછી બીજ પ્રમાણન એજન્સી અધિકારીની હાજરીમાં ગ્રેડિંગ મશીનમાં બીજનું ગ્રેડિંગ કરી, બીજને થાયરમ ૭૫ % પાઉડર ૧૦૦ ગ્રામ અથવા મેંકોઝેબ ૨૦૦ ગ્રામ પ્રતિ ક્વિન્ટલ બીજ મુજબ દવાનો પટ આપવામાં આવે છે. ડાંગરના સર્ટિફાઇડ કે ફાઉંડેશન કક્ષાના બિયારણનૂં ૨૫ કિલોગ્રામ ભરતીમાં કંતાનના એકસરખા કોથળામાં ભરી પેકિંગ કરવામાં આવે છે. કંતાનના કોથળા પર સર્ટિફાઇડ બીજ માટે ભૂરા રંગની અને ફાઉન્ડેશન બીજ માટે સફેદ રંગની ટેગ કે જેમાં પેકિંગ સમયે હાજર રહેલા બીજ પ્રમાણન એજંસીના અધીકારીની સહી સિક્કાવાળી ટેગ કોથળા સાથી સીવી કોથળાના મોઢીયાના બન્ને છેડે લાખનૂ સીલ મારવામાં આવે છે. ટેગ ઉપર પાકનૂ નામ, જાત, વર્ગ, લોટ નંબર, વજન, ઉત્પાદકનુ નામ અને બીજ ચકાસણી પ્રયોગ શાળાના અહેવાલ મુજબની વિગતો દર્શાવેલ હોય છે. આ ઉપરાંત બીજ ઉત્પાદકે પોતાનું નામ લીલા રંગનૂં લેબલ સંપુર્ણ વિગતો સાથે એજ્ન્સીની ટેગ નીચે રાખી સીવવામા આવે છે. આ સીલ મારેલા ફાઉન્ડેશન બીજની થેલી ઓ સર્ટિફાઇડ બીજ પ્લોટ લેનાર ખેડુતો કે સંસ્થાઓ લઇ જાય છે. જ્યારે સર્ટિફાઈડ બિયારણ્ની થેલીઓ કોમર્સિયલ વાવેતર માટે બજારમાં પ્રમાણિત બિયારણ તરીકે વેચાણ અર્થે છૂટૂ કરવામાં આવે છે.

આનુવંશિક ( જનીનીક ) શુધ્ધતાના ધોરણો :

આનુવંશિક શુધ્ધતાની ચકાસણી કરવા માટે ગુજરાત રાજ્ય બીજ પ્રમાણન એજંસી પોતાના ગ્રો આઉટ ટેસ્ટ ફાર્મ પર અથવા અન્ય રાજ્યના ફાર્મ પર સર્ટિફાઇડ અને ફાઉંડેશન બીજના પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતાં નમૂનાઓ ઉગાડી જે તે જાતના લક્ષણોની ચકાસણી કરવામા આવે છે. ડાંગરના પાકમાં જનીનીક શુધ્ધતાના ધોરણો ફાઉંડેશન બીજ માટે ૯૯% અને સર્ટિફાઇડ બીજ માટે ૯૮% ઓછામાં ઓછા બીજ પ્રમાણન નિયત થયેલા છે. જો ગ્રો આઉટ ટેસ્ટ દરમ્યાન બીજ ઉપરોક્ત નિયત દ્વારા ધારણો મુજબનુ માલુમ પડે તો તે બીજ લોટને પ્રમાણીત કરવામાં આવે છે.

કૃષિ ક્ષેત્રે ઉત્પાદન વધારવામા અને હરીયાળી ક્રાંતિ ક્ષેત્રે હરણફાળ ભરવામાં મુખ્યત્વે જુદા જુદા પાકોની વધુ ઉત્પાદન આપતી સ્થાયી જાતો / સંકર જાતોના સુધારેલા બિયારણનો ફાળો ખુબ જ અગત્યનો રહેલો  છે.

આપણા દેશમાં ડાંગરની વધુ ઉત્પાદન આપતી સુધારેલી જાતોથી ઉત્પાદનમાં અનેક ગણો વધારો થયેલ છે. ડાંગરના પાકમાં ઉત્પાદનમાં થયેલ વધારો મુખ્યત્વે નવી સુધારેલ બટકી, વહેલી પાકતી / મધ્યમ મોડી પાકતી / મોડી પાકતી રાસાયણિક ખાતરના ઊંચા પ્રમાણને પ્રતિભાવ આપતી વધુ ઉત્પાદન આપત્તી, દાણાની ઉત્તમ ગુણવત્તા ધરાવતી જાતોને આભારી છે. ગુજરાતમાં ખેડાણ જમીનના ૩.૫% જેટલો વિસ્તાર ડાંગરના પાક હેઠળ છે જે ૭ થી ૭.૫ લાખ હેક્ટર વિસ્તાર છે. આ પૈકી ૫૦ થી ૫૫% જેટલો વિસ્તાર ઓરાણ ડાંગર હેઠળ ( બિનપિયત ) છે. આપણા રાજ્યની ડાંગરની ઉત્પાદકતા ૨૩૦૦ કિ/હે. છે જ્યારે દેશની ઉત્પાદકતા ૩૨૦૦ કિ/હે. છે.

સ્ત્રોત -ડૉ. એમ. જી. મકવાણા, ડો. એમ. આર. સૈયદ, ડો. એ. એમ. મહેતા શ્રી એસ. જી. પટેલ  મુખ્ય ચોખા સંશોધન કેન્દ્ર, આણંદ કૃષિ યુનિવર્સિટિ, પો. નવાગામ, તા. જી. ખેડા

કૃષિ ગૌવિદ્યા , જૂન-૨૦૧૫ વર્ષ : ૬૮ અંક : ૨ સળંગ અંક : ૮૦૬

કૉલેજ ઓફ એગ્રીકલ્ચરલ ઈન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી, આણંદ